Pavlović Ivan1, Jovićič Dubravka2, Žugić Gordana3, Jovčevski Srđan4, Ivanović Snežana1, Stanojević-Momčilović Vukica5, Bojkovski Jovan6
Kratak sadržaj: Pašni način ishrane omogućava malim preživarima - kozama i ovcama, stalan kontakt sa prelaznim domaćinima i jajima i larvenim oblicima parazita, tako da ne postoji ovca koja nije inficirana makar jednom parazitskom vrstom. Stalni pašnjaci predstavljaju najveću opasnost za ovce i koze sa zdravstvenog aspekta pogotovu ako su korišteni neplanski i dugi niz godina. U cilju preventive parazitskih infekcija potrebno je uraditi zoohigijenski tretman pašnjak.
Ključne reči: paraziti, mali preživari, pašnjaci
Pašni način ishrane omogućava malim preživarima - kozama i ovcama, stalan kontakt sa prelaznim domaćinima i jajima i larvenim oblicima parazita, tako da ne postoji ovca koja nije inficirana makar jednom parazitskom vrstom (11,17) Kod njih parazitira veliki broj parazita a najbrojniju grupu sačinjavaju želudačno crevne i plućne strongilide i metilji koje se najčešće javlja na terenima koji imaju bujnu vegataciju, nezavisno od nadmorske visine (4,16,21)
Stalni pašnjaci predstavljaju najveću opasnost za ovce i koze sa zdravstvenog aspekta pogotovu ako su korišteni neplanski i dugi niz godina. Po čuvenom citatu M.Hall-a «stalni pašnjaci ovekovečuju parazite» ali se slobodno to može reći i za uzročnike bakterijske i virusne etiologije koji preživljavaju u zemljištu dug niz godina, bilo u vektorima ili u slobodnoj formi (1,5,6).
Nekultivisani pašnjaci sa lošim florističkim sastavom uzrokuju nutritivne disbalanse ali kultivisani pašnjaci koji se nepravilno koriste takođe predstavljaju mesto stalnih infekcija, pogotovu parazitskim uzročnicima (2) Naime, kultivisanjem stalnih pašnjaka i dovođenje većeg broja životinja i povlači za sobom stalnu kontaminaciju istih putem izmeta i drugih izlučevina i gomilanja infekta u zemljište i po travi. Kumulativan efekat nakupljenih agenasa se ogleda kroz reinfekcije i superinfekcije i uslovljava njihovo permenenetno kruženje (19,20).
Kultivisanje pašnjaka direktno zavisi od geološkog i pedološkog sastava tla, hidroloških uslova (stajaće, tekuće vode) i mikroklimatskih uslova. Osnovni cilj kultivacije je dobijanje pašnjaka koji sadrži minimum infektivnih agenasa u zemljištu, koje je maksimalno oslobođen od vektora i prelaznih domaćina pojedinih obolenja (mekušaca, artropoda) i infektivnih oblika parazita i drugih infektivnih agenasa na travi (3,9,23,24,25).U isto vreme trava mora biti optimalnog kvaliteta, gustine i nutritivne vrednosti.
Uspešno kultivisanje mora biti zasnovano na realnim podacima. To znači da se sem florističkog sastava i pedološkog sastava tla mora uraditi parazitološka kontrola zemljišta i trave (1)
Uzorci trave i zemljišta sa pašnjaka se prikuljaju u periodu mart - septembar. Materijal za pregled se uziman na osnovu pokazatelja bioklimatskih uslova koji vladaju na ispitivanom terenu vodeći se metodom bioklimatograma po Uvarovu koji za komponentu imaju temperaturu, i vlažnost u prosečnim vrednostima za ispitivano područje. Ovo je od izuzetne važnosti kod procene rezultata s obzirom da pojedini infekti perzistiraju i razvijaju se pod određenim uslovima optimuma temperature i vlažnosti. Pregled se obavlja uobičajenim mikrobiološkim i parazitološkim metodama (8,18,20)
Sa trave i iz zemljišta se vrši i prikupljanje vektora i prelaznih domaćina obolenja (lumbricida, mrava, pužića, oribatida i dr.) koji se potom pregledaju morfometrijskim metodama u cilju determinacije. Potom se uobičajenim mikrobiološkim i parazitološkim metodama utvrđuje prisustvo infektivnih agenasa u njima.Utvrđivanje prisustva krpelja se vrši metodom flag časa po Černeju uz rutinsku morfometrijsku identifikaciju. Dobijeni rezultati su osnovni parametar za pristup eradikaciji pašnjaka (14)
Ranije mišljenje da se preoravanjem stalnih pašnjaka uništavaju infektivni agensi palo je u vodu pred činjenicom da se samo zaoravanjem pojedini paraziti uspešno štite ovim putem od nepovoljnih spoljnih uslova - direktne insolacije, isušivanja, pljuskova, mraza i sl. Primaran efekat ove mere je zato kratkotrajan bez upotrebe pojedinih dezinfekcionih sredstava (19,22,26).
Mnogi autori su preporučivali upotrebu veštačkih đubriva u cilju uništavanja infektivnih asgenasa i parazita na pašnjacima. To je naravno mera kratkotrajnog efekta i dugotrajnih štetnih posledica. Đubrenje zemljišta bez poznavanja pedološkog sastava može uzrokovati ozbiljan disbalans minerala koji se ugrađuju u biljke a neophodni su za normalne fiziološke potrebe ovaca (17,22) Ovo je opravdana samo u umerenom, strogo kontrolisanom obimu i to u inicijalnoj fazi kultivacije visoko zapuštenih pašnjaka ai svaka kasnija đubrenja nakon nivelisanja kvantiteta i kvaliteta zemljišta vrši se putem florističkog sastava biljne mase i primenom stajskog đubriva koje mora biti adekvatno pripremljeno. To se vrši nakon biotermalne obrade stajskog đubriva (princip se zasniva na delovanju termofilnih bakterija koje se nalaze u njemu) i koje pruža optimalnu kvalitet uz potpunu eliminaciju patogenih agenasa.
Ovde se uspešno mogu primeniti iskustva sa veštačkim odojem fazanske divljači kada se zemljište volijera nakon zaoravanja posipa negašenim krečom u prahu a potom ponovo plitko zaore. Sa prvom kišom dolazi do gašenja kreča uz razvijanja toplote i kiseonika tako da se ova termička oksigenacija zemljišta pokazalča izuzetno efikasnom kako za sanaciji zemljišta tako i za neometan razvoj trave. Uz to nema štetnih delovanja koja imaju druga hemijska sredstva i omogućava redovnu primenu bez kumulativnih posledica akumalacije u biljkama (9,22)
Intervencije na pašnjacima mogu prestavljati dobar preduslov u suzbijanju i preveniranju parazitskih obolenja. Drenaža pašnjaka je izuzetno efikasna u suzbijanju pojedinih parazitoza za čiji je razvoj potrebna dovoljna količina vlage (metilji, želudačno-crevna i plućna strongilidoza). Sem toga drenažom se u mnogome poboljšava vegetacija (12,20,23)
Košenje trave ima efekat mehaničkog uklanjanja infekata čiji najveći broj uginjava tokom sušenja. Nažalost kod jako inficiranih pašnjaka ovako seno je izvor zimskih infekcija ovaca (16)
Rešenje se može tražiti u vidu napasanja - ono može biti mešovito i pregonsko a takođe se može primeniti i ograničenje broja jedinki na pašnjaku. Mešovito napasanje podrazumeva ispašu različitih herbivora na jednom pašnjaku, što svakako pozitivno utiče na redukciju parazitskih infekcija ali u slučaju bakterijskih li virusnih bolesti koje su zajedničke napasanim vrstama čini stalan izvor infekcija i superinfekcija (4,24,25). Druga nezgodna strana je da se na ovaj način pašnjak brzo iskvari s obzirom na dubinu ugriza tokom paše, tako da na pašnjaku gde borave ovce koje pasu travu skoro do korena za druge vrste hebivoranema hrane (4)
Pregonsko napasanje je metod korišćenja pašnjaka da se u izvesnim vremenskim intervalima životinja premeštaju sa jednog na drugi deo pašnjaka i na njih vraćaju tek posle izvesnog perioda odmora. Obično se pregoni vrše nakon 5-7 dana da bi se za 2-3 meseca životinja vratile na početnu lokacija. Najčistiji deo pašnjaka treba koristiti za mlade životinje što se postiže njihovim napasanjem ispred starijih jedinki. Ponegde se ovo rešava pravljenje pomičnih ograda koje se mogu koristiti i za blokiranje mesta gde ispaša njijepoželjna (pored bara i sl.) (12,13,15).
Ograničenje broja stoke na pašnjaku je metod kojim se pokušava odgoj životinja u skoro prirodnim uslovima i vrlo je pouzdan za stalne pašnjake. Redukcijom broja jedinki automatski se redukuje broj infekata - pogotovu parazita, s obzirom da je prevalenca parazita kod ovaca i u najboljim uslovima 90-100%. S druge strane ovim putem se omogućava bolja i kvalitetnija ishrana i što je neobčno važno unošenje malog broja infekata koji pospešuju razvoj prirodnog imuniteta prema pojedinim agensima (18,23).
Higijena pojilišta je takođe od suštinske važnosti u prevenciji infekcije. Napajanje iz bara, stajaćih voda i jarkova nosi stalnu opasnost od infekcije metiljem i drugim infektima. Stoga na pašnjacima moraju postojati pojilišta ili bunari iz kojih će se životinje napajati.
Kao najdelotvornije rešenje za smanjenje kontaminacije pašnjaka se pokazala preventivna dehelmintizacija - jesenja koja se vrši 3-4 nedelje po povlačenju sa pašnjaka i proletnja pred izgon na pašu. Tretiraju se sve životinje (3,7,25).
1 Naučni institut za veterinarstvo Srbije, Beograd, Vojvode Toze 14, E-mail:Ova adresa el. pošte je zaštićena od spambotova. Omogućite JavaScript da biste je videli. 2 Fakultet za primenjenu ekologiju Futura Univerzitet Singidunum, Beograd 3 Agencija za lekove i medicinska sredstva, Beograd
4 Veterinarna klinika” I N O - V E T “ Kumanovo, R.Makedonia 5 Tehnička škola 23 Maj, Pancevo
6 Fakultet veterinarske medicine u Beogradu
Literatura
1. Ash R., Truong, P. (2003). The use of vetiver grass wetland for sewerage treatment in Australia. Proc. Third International Vetiver Conf. China, 2003.
2. Bergstrom, R.C., L.R. Maki and B.A. Werner (1976) Small dung studies of beetle action on trichostrongylid eggs in sheep and cattle feces. Proc. Helminthol. Soc. Wash. 43: 171-174
3. Brown, T.H., G.E. Ford, D.W. Miller and I. Beveridge (1985) Effect of anthelmintic dosing and stocking rate on the productivity of weaner sheep in a Mediterranean climate environment. Aust. J.Agric.Res.36: 845-855
4. Grace N.D. (1992) Prevention of trace element deficiencies in grazing
ruminants: an evaluation of methods. Proceedings of the New Zealand Grassland Association 54: 31-34
5. Mendez, M., T. Orta, M. Fadrage, A. Delgado and A. Venereo (1983) The influence of two rotational grazing systems on the parasitic infections of pastures. Helminth. Abstr. Ser. A. 52(8): 445
6. Millar,K.R.; Meads, W.J.; Albyt. A.I. (1984) Slow release ‘devices’ for correcting trace element deficiencies in sheep pp.108-109.In Trace elements in the eighties. Proceedings of the N.Z. Trace Element Group, Massey University
7. Palić, D.: Bolesti koza , Grafos internacional,Pančevo,(2001).
8. Pavlović, I., Ivanović, S., Žujović, M., Tomić, Z.: (2010a). Plućna strongilidoza koza, Zbornik naučnih radova Instituta PKB Agroekonomik, 16(3-4)171-177
9. Pavlović, I., Anđelić-Buzadžić G., Ivanović S. (2010b) Gastropode
prelazni domaćini protostrongylida koza. Savremena poljoprivreda 59 (5), 502-508
10. Pavlović I., Ivanović S., Žugić G., Jovčić D., Bojkovski J, PajićM. (2012a) Season distribution of gastrointestinal.helminths of small ruminants in spread Belgrade area Lucrări Ştiinţifice Medicină Veterinară XLV(3), Timişoara 155-160
11. Pavlović I., Ivanovic S., ŽujovićM., Tomić Z., Memiši N. (2012b) Studies on the endoparasites of goats in spread Belgrade area in period 2009-2010. Archiva Zootechnica 15, 4, 27-31
12. Pavlović, I., Ivanović Snežana, Jovičić Dubravka, Žugić Gordana, Jovčevski S., Jovcevski S. (2012c) Gastointestinal helmints of goats breeding at Stara Plana area(Serbia) Book of Abstracts V International Symposium of Livestock Production, 2012., Skopje, Macedonia,144
13. Pavlović I., Ivanović S., Žujović M., Tomić Z. (2012d). Influence of
gastrointestinal helminths to goat health and production. Proceedings of 6th Central European Congress on Food, 2012., Novi Sad, Serbia, 1605-1607.
14. Pavlovic I., Ivanovic S., Zujovic M.(2013a) Tick fauna of goat and sheep in Belgrade area Scientific Works. Series C. Veterinary Medicine. LIX (1) 51-53
15. Pavlović I., Ivanović S., Stokić-Nikolić S., Bojkovski J., Šekler M., Savić B., Zutić M . (2013b) Season distribution of gastroitestinal helminths of goats in south-east Serbia Lucrări Ştiinţifice Medicină Veterinară XLVI (5), Timişoara, 138-143
16. Pavlović I., Stokić Nikolić S., Dobrosavljević I., Ilić Z. (2013c) Parasites fauna of goat at new established farm inhabit with gotas originated from warios area in Serbia Proceeding 3rd International Epizootiology Days and XV Serbian Epizootiology Days, 08-11.5.2013., Niška Banja, 241-242
17. Roe, R., W.H. Southcott and N.H. Turner (1959) Grazing management of native pastures in the New England region of New South Wales. I. Pastures and sheep production with special reference to systems of grazing and internal parasites. Aust. J. Agric. Res. 10:530-534.
18. Skipp R.A., Hay F.S., Leathwick D.M., Popay I. (2000). Biological control of gastrointestinal nematodes of livestock in faeces and in pastures. Meat NZ Reporton Project 96PR36/1.1: 32 pp.
19. Truong, P.N. and Baker, D. (1998). Vetiver grass system for environmental protection. Technical Bulletin N0. 1998/1. Pacific Rim Vetiver Network. Royal
Development Projects Board, Bangkok, Thailand.
20. Truong, P.N., Mason, F., Waters, D. and Moody, P. (2000). Application of vetiver Grass Technology in off-site pollution control. I. Trapping agrochemicals and nutrients in agricultural lands. Proc. Second International Vetiver Conf. Thailand, January 2000.
21. Velthof G. L., Hoving I. E., Dolfing J., Smit A., Kuikman P. J., Oenem O. Method and timing of grassland renovation affects herbage yield, nitrate leaching, and nitrous oxide emission in intensively managed grasslands, Nutr Cycl Agroecosyst DOI
10.1007/s10705-009-9302-7
22. Vellinga TV, Van den Pol-van Dasselaar A, Kuikman PJ (2004) The impact of grassland ploughing on CO and N2O emissions in the Netherlands. Nutr Cycl Agroecosyst 70:33-4
23. Vlassoff, A. (1976). Seasonal incidence of infective Trichostrongyle larvae on pasture: the contribution of the ewe and the role of the residual pasture infestation as sources of infection to the lamb. NZ J.Exp.Agriculture 4: 281-284.
24. Vlassoff, A. (1982). Biology and population dynamics of the free-living stages of gastrointestinal nematodes of sheep. In: Internal parasites of sheep. Ed. A.D.Ross. Animal Industries Workshop, Lincoln College: 11-20.
25. Vlassoff, A., Brunsdon, R.V. (1981) Control of gastrointestinal nematodes, advantages of a preventive over protective anthelmintic drenching programme for lambs on pasture. NZ J.Exp.Agriculture 9: 221-225.
26. Whitehead DC (2000) Nutrient elements in grassland. Soil plant animal relationships. CABI, Wallingford
ZOO-HYGIENIC TREATMENT OF THE PASTURE IN ORDER TO PREVENT
PARASITIC INFECTIONS SMALL RUMINANTS.
Summary
Pasture diet allows small ruminants - sheep and goats, constant contact with intermediate hosts and eggs and larval forms of the parasite, so that there is a sheep that is infected with at least one parasitic species. Permanent pastures are the biggest threat to sheep and goats from the health point of view, especially if they are used randomly, for many years. For the purpose of prevention of parasitic infections is necessary to do zoohygienic treatment pasture.
Key words: parasites, small ruminants, pasture
Istraživanja su izvršena u okviru projekta Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije BT 31053
Tekst preuzet iz knjige "Zbornik radova - XXV savetovanje dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija - jedan svet jedno zdravlje -" uz dozvolu Srpskog veterinarskog društva