Example of Category Blog layout (FAQs/General category)

Slinavka i šap

petak, 18 jun 2010 15:14

Pogodaka: 56673

(lat. Aphthae epizooticae, engl. Foot-and-Mouth disease)

Slinavka i šap je akutna i jedna od najkontagioznijih zaraznih bolesti od koje oboljevaju papkari. Bolest se retko javlja kod drugih vrsta životinja i kod ljudi. Bolest se manifestuje febrilnim stanjem i pojavom karakterističnih vezikula (afti) i erozija na sluznici usta, jeziku, nosnom ogledalu, koži mlečne žlezde, između papaka i na kruni papaka i ukoliko ne dođe do sekundarnih infekcija dolazi do brzog ozdravljenja. Bolest može da ima maligni tok, uglavnom kod mladih životinja i on se manifestuje degeneracijom skeletnih mišića i srca i završava uginućem. Kod divljih papkara infekcije su subkliničke. Kod ljudi bolest protiče u blagoj formi sa brzim ozdravljenjem. Bolest nanosi velike, direktne i indirektne ekonomske štete, a zbog svoje kontagioznosti nalazi se na listi “A” OIE-a.

Etiologija

Model_virusa

Model virusa

virusne_partikule

Virusne partikule

Uzročnik slinavke i šapa je RNK virus koji pripada familiji Picornaviridae i rodu Aphthovirus. Postoji 7 imunološki različitih serotipova virusa koji izazivaju iste simptome bolesti kod životinja. Serotipovi virusa O, A i C mogu se naći na svim kontinentima, serotipovi SAT 1, SAT 2 i SAT 3 su Južnoafrički sojevi, serotip Azija 1 može se naći u Aziji. Virus ima afinitet prema epitelnim i mišićnim ćelijama i ima izražen citocidalni efekat.
Virus je neotporan na visok i nizak ph i na visoku temperaturu. Može da preživi temperaturu pasterizacije u trajanju od 15 do 17 sec. na 72°C. Njegova otpornost zavisi od temperature i sredine u kojoj se nalazi. U mlku na temperaturi od 4°C može da izdrži oko nedelju dana, na tlu i u senu može izdržati 3 dana u toplim periodima godine, mesec dana u jesen, a zimi i do 60 dana. U zamrznutom mesu može izdržati 80 dana, a u izmetu 14. Osetljiv je na rastvore NaOH koji se koristi za dezinfekciju kao 2% rastvor. Za dezinfekciju prostorija koriste se pare formaldehida koje deluju na virus.

Epizootiologija

Oboljenje se javlja na svim kontinentima, a endemski se javlja u Aziji, Africi i Južnoj Americi. Oboljenje nije zabeleženo na Novom Zelandu i još nekim zemljama. U endemskim regionima bolest se javlja ciklično, svakih 2 do 5 godina i protiče u blažem obliku bolesti. U regionima gde je obavljena eradikacija, bolest se javlja sporadično. Pošto je bolest visokokontagiozna i morbiditet iznosi 100% (u endemskim regionima 0.1 do 1%) dok je mortalitet nizak i iznosi 0.5 do 5%. Kod mladih životinja kod kojih se javlja maligni oblik bolesti mortalitet iznosi do 70%. Na infekciju su najprijemčljivija goveda, zatim svinje pa ovce i koze.
Najznačajniji rezervoari bolesti su papkari, najpre goveda. Značajni rezervoari su divlji papkari i primitivne rase goveda koji nemaju izražene simptome bolesti ali su kliconoše. Svinje su veoma značajan izvor zaraze za goveda. Infekcija ne mora u svim slučajevima da se prenese sa jedne životinjske vrste na drugu. U regionima gde se bolest ne javlja endemski i gde se ne vrši vakcinacija protiv slinavke i šapa, bolest se unosi najčešće kliconošama i mesom ili proizvodima od mesa. Kliconoše mogu biti i rekonvalescenti i vakcinisane životinje koje su bile u kontaktu sa divljim životinjama kliconošama ili obolelim životinjama. Bolest se može prenositi direktnim ili indirektnim kontaktom. Uzročnik se nalazi u sekretima i ekskretima obolelih životinja i kliconoša. Za vreme inkubacije bolesti , nekoliko sati nakon inficiranja životinje virus se može izlučivati salivom. Virus se nalazi u sadržaju afti, mleku, fecesu, spermi i urinu. Nakon preboljenja, životinje dugo mogu biti izvor zaraze, virus se zadržava na farinksu goveda do 2 godine nakon ozdravljenja, a kod ovaca i koza do 6 meseci. Virus se česticama prašine i kapljicama može prenositi na udaljenosti do 100 km, naročito kada je vetrovito i na taj način se bolest najčešće širi. Ljudi inficirani virusom slinavke i šapa predstavljaju direktan izvor zaraze za životinje. Ljudi učestvuju i u indirektnom prenosu uzročnika preko raznih predmeta, veterinarskih instrumenata, odeće, obuće i dr. Ptice, glodari, psi i neke druge životinje mogu na svom telu doneti virus u nezaraženi region ili farmu.
Virus se u organizam unosi inhalacijom, ingestijom, veštačkim osemenjavanjem i preko veterinarskih instrumenata.

Afte

Nastanak afti na mestu prodora virusa

Photo: Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

Pojacana_salivacija

Pojačano lučenje pljuvačke

Pojacana_salivacija_iz_nosa

Pojačana salivacija iz nosa

Promene_na_papcima2

Promene na papcima2

Photo: Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

izuvanje_papka

Izuvanje papaka

promene_na_rumenu

Promene na buragu

Photo: PIADC

Afte_na_jeziku

Prskanje afti i početak stvaranja erozija

Photo: Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

Nastanak_erozija

Nastanak erozija na mestu prsnutih afti

Photo: Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

Promene_na_rilu

Erozije na rilu svinje

Photo: Department of Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

Promene_na_papcima1

Promene na pacima 1

Photo: Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

Afte_na_vimenu

Afte na vimenu

Photo: Department for Environment, Food and Rural Affairs (DEFRA)

promene_na_srcu

Svetle površine predstavljaju nekrozu miokarda

Photo: Dr. Dr. Gregg, Noah's Arkive, PIADC

Patogeneza

Nakon inhalacije ili ingestije virus prodire kroz najsitnije lezije na sluzokoži prednjih partija respiratornog i digestivnog sistema. Na mestu prodora uzročnika dolazi do primarne replikacije virusa i nastanka afti. Posle toga nastaje viremija i širenje virusa po organizmu i predilekcionim mestima (koža papaka, kruna papaka, koža vimena i skrotuma itd.) gde se odvija sekundarna replikacija virusa. Virus se može razmnožavati u skeletnoj muskulaturi i srcu i dovesti do degenerativnih promena naročito na srcu mlađih životinja.

Klinička slika

Inkubacija bolesti kod goveda iznosi 2 do 6 dana, svinja 2 do 11, ovaca 2 do 3 i kod koza 2 do 8 dana. Bolest počinje povećanjem telesne temperature koja iznosi 41,0 do 41,5°C. Životinje imaju smanjen apetit i preživ, smanjuju proizvodnju mleka, a za 24 časa imaju pojačano lučenje pljuvačke iz usta. Na sluznici usta i na jeziku zapažaju se zapaljive promene, a za 1 do 2 dana zapažaju se tipične vezikule (afte) koje mogu biti veličine trešnje do golubijeg jajeta. Istovremeno se pojavljuju afte na kruni i između papaka, a nešto ređe na vimenu. Afte prskaju za 1 do 2 dana nakon čega opada telesna temperatura, a na mestu prsnutih afti ostaju erozije. Zbog prsnuća afti, iz usta se cedi sekret koji može da visi do zemlje. Promene na jeziku brzo zarastaju dok promene na koži nešto sporije zbog razvoja sekundarnih bakterijskih infekcija. Iz nosa se takođe cedi sekret koji je mukopurulentan. Iako virus ne prolazi placentarnu barijeru, gravidne životinje mogu pobaciti usled visoke telesne temperature. Smanjenje mlečnosti kod krava može da traje duže vremena nakon ozdravljenja, naročito ako nastane mastitis.
Usled promena na papcima životinja javlja se hromost koja moože trajati nekoliko nedelja. Imunitet nakon preboljenja traje 6 meseci do 4 godine.
Kod mlade teladi slinavka i šap može da se javi u blagoj bezaftoznoj formi sa simptomima akutnog abomazitisa i enteritisa. Bolest može da se javi i u malignom obliku sa promenama na srčanom mišiću, a smrt nastupa za 12 do 36 časova.
Subkliničke infekcije javljaju se u regionima gde se vrši vakcinacija, u endemskim regionima i kod divljih papkara.
Kod svinja je prvi simptom bolesti hromost zbog oštećenja na papcima. Na koži između papaka se javi crvenilo i edem koji je bolan, a zatim se javljaju afte između papaka, na mekuši i kruni papaka. Promene na papcima mogu dovesti do razvoja sekundarnih infekcija i izuvanja papaka. U slučaju izuvanja papaka hromost traje nedeljama. Afte se ređe javljaju na sluznici usta, rilu, koži vimena i abdomena. Bolest traje 8 do 25 dana. Kod sasvim mlade prasadi nastaju uginuća.
Kod ovaca i koza su blaži simptomi bolesti. Nakon tri dana od infekcije javljaju se afte između papaka i na kruni papaka usled čega životinje šepaju. Na sluznici usta nalaze se sitne afte koje su često neprimetne. Kod mladih životinja javlja se maligni tok sa uginućem.

Patomorfološke promene

Na patoanatomskom nalazu mogu se zapaziti karakteristične vezikule na sluzokoži farinksa, larinksa, traheje i buraga, naročito oko ezofagealnog žleba. Jezik može biti ogoljen ili sa nekrotičnim delovima ako je bilo sekundarnih infekcija. Kod mladih životinja mogu se zapaziti degenerativne promene na srcu. Na miokardu se nalaze belo-žute pruge (tigrovo srce) i nekroza srčanog mišića. Srce je uvećano i izgleda kao kuvano meso. Promene mogu nastati i na skeletnim mišićima nogu, jezika i dijafragme.

Dijagnoza

Postavlja se na osnovu epizootioloških podataka, kliničke slike, dokazivanjem uzročnika i serološkim metodama. Za dokazivanje uzročnika uzima se sadržaj vezikula, epitel vezikula, krv i serum, a od uginulih životinja uzimaju se limfni čvorovi, tiroidno tkivo i srce. Izolocija uzročnika se vrši na kulturi tkiva. Za dokazivanje uzročnika koristi se indirektna sendvič ELISA i RVK koja je manje specifična i osetljiva od elise. PCR metoda služi za dokazivanje virusne nukleinske kiseline. Od seroloških metoda u dijagnostici slinavke i šapa koristi se test neutralizacije, ELISA i Western Blot.

Diferencijalna dijagnoza

Diferencijalno dijagnostički treba isključiti papulozni stomatitis goveda, vezikularni stomatitis, vezikularni egzantem svinja, vezikularnu bolest svinja, bolest sluznica goveda, kugu i koricu goveda.

Terapija

Terapija slinavke i šapa je zabranjena u mnogim zemljama. Primena hiperimunog seruma u početku bolesti može sprečiti širenje bolesti.

Profilaksa

Osnovni cilj profilakse jeste da se sprovođenjem određenih mera spreči unošenje bolesti u zemlje ili regione koji su slobodni od slinavke i šapa. Te mere uključuju zoosanitarnu kontrolu, kontrolu uvoza i izvoza, kontrolu kretanja ljudi, kontrolu transporta, prometa robe i dr. U slučaju da se bolest pojavi u određenom regionusprovode se stroge zoosanitarne mere, zoohigijenske mere, vakcinacija u ugroženim zonama, blokira se žarište, ubijaju se i neškodljivo uklanjaju obolele i životinje sumnjive na zarazu i prekidaju se svi mogući putevi infekcije. Zbog same kontagioznosti slinavke i šapa profilaksa se veoma teško sprovodi kad se bolest pojavi. U zemljama u kojima se bolest enzootski javlja određene mere imaju za cilj da smanje prevalenciju bolesti i iskorene bolest. U nekim zemljama sprovodi se vakcinacija inaktivisanim monovalentnim ili polivalentnim vakcinama sa određenim i uobičajenim serotipovima i subtipovima virusa.

Piše: dr vet. med. Miroslav Radić

Literatura:

1. Valčić M., Robertson I., Kulišić Z., Goss S., Specijalna epizootiologija, Compedium bolesti sa liste A i značajnih bolesti sa liste B Međunarodne organizacije za epizootije (OIE-a), Beograd 2004.

2. Đukić B., Aleksić.V.Z.,(2001): Sudska veterinarska medicina-bolesti i mane životinja,Beograd,2001.

3. M. Donald Mc Gavin., James F. Zachary., Grabarević Ž., specijalna veterinarska patologija, prema četvrtom američkom izdanju, Varaždin, 2008.

4. Trumić P., Zaraze domaćih životinja, II specijalni deo, Beograd 1962.

Izvori sa interneta:

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Foot_and_mouth_disease_in_mouth.jpg

http://en.wikipedia.org/wiki/File:Foot_and_mouth_disease_in_swine.jpg

http://www.aghnam.com.sa/vb/showthread.php?t=37683

http://www.semp.us/publications/biot_reader.php?BiotID=639

http://footandmouth.csl.gov.uk/secure/fmdscience/cattle.cfm

http://www.foot-and-mouth-disease.com/Disease_and_Control/symptoms.asp

http://zator13.blog99.fc2.com/blog-entry-171.html?googlesorgu=%A1%A1%20foot%20and%20mouth%20disease

http://www.dpi.nsw.gov.au/agriculture/livestock/health/exotic/fmd/foot-and-mouth